Als mevrouw Fujiwara terug komt van een weekendje weg vindt ze een bos wortelen voor de voordeur. Het gebeurt wel vaker dat buren iets voor de deur neerleggen als ze niet thuis is. Ze wil graag weten wie de wortelen voor de deur gelegd heeft, zodat ze haar buur kan bedanken. Ze belt een aantal van haar buren maar komt er niet achter wie de wortelen op haar stoep heeft achtergelaten. Bij toeval komt mevrouw Fujiwara er uiteindelijk achter wie de wortelen achtergelaten heeft. Het was mevrouw Nomura.

Probleem opgelost? Ben je Nederlander, dan wel. Ben je Japanner, dan begint het nu pas. Niet alleen formele regels, maar ook sociale regels in Japan lijken soms ondoorgrondelijk. In het Japans heet dit “ki wo tsukau”.

Het bedankje

Om mevrouw Nomura te bedanken voor de wortelen gaat mevrouw Fujiwara langs bij mevrouw Nomura en neemt wat koekjes mee. Mevrouw Nomura was nog langs geweest bij mevrouw Fujiwara vlak voor mevrouw Fujiwara een weekendje weg ging. Dit komt ter sprake. En wat blijkt? Mevrouw Nomura had de bos wortelen bij zich op het moment dat ze langs kwam bij mevrouw Fujiwara. Ze had de wortelen gekregen van mevrouw Tsuchiyama. Mevrouw Nomura heeft de wortelen buiten neergelegd toen ze op bezoek kwam bij mevrouw Fujiwara en heeft ze daar vergeten.

Vraagt mevrouw Nomura om haar wortelen terug? Was ze Nederlander geweest, dan wel. Maar ze is Japanner, en dat past niet in de normen en waarden.

Terug geven?

Mevrouw Fujiwara zou de wortelen zonder meer terug gegeven hebben, maar ze had er al een paar gebruikt. Bovendien heeft ze al koekjes gebracht om mevrouw Nomura te bedanken, die mevrouw Nomura geaccepteerd heeft. Als mevrouw Fujiwara de wortelen terug geeft zou mevrouw Nomura zich ook verplicht voelen om de koekjes terug te geven. Maar ja, omdat mevrouw Fujiwara al een paar wortelen gebruikt heeft zou dat geen eerlijke ruil zijn: 100% van de koekjes tegen 98% van de wortelen.

Een onoverkomelijke impasse? Ben je Nederlander, dan ruil je de koekjes en de wortelen om en ben je klaar. Ben je Japanner, dan is het niet zo makkelijk.

De derde partij

Mevrouw Nomura zal op een bepaald punt mevrouw Tsuchiyama willen bedanken voor de wortelen en vertellen dat ze lekker waren. Als ze geen wortelen heeft om te proeven zou ze dat uit haar duim moeten zuigen. Er moet dus nog iets gebeuren. Op de een of andere manier moeten die wortelen dus terug naar mevrouw Nomura. Maar het teruggeven van alle wortelen min de twee gebruikte exemplaren betekent ook dat mevrouw Nomura de gekregen koekjes terug zou moeten geven. Dat is niet de bedoeling. Mevrouw Fujiwara besluit mevrouw Nomura de helft van de wortelen terug te geven zodat mevrouw Nomura de koekjes zonder bezwaar kan houden. Uiteraard voelt mevrouw Nomura zich toch bezwaard en komt later nog langs bij mevrouw Fujiwara met wat fruit.

Ki wo tsukau

Een vergeten bos wortelen brengt in de Japanse maatschappij heel wat teweeg. Het maakt ook een van de essentiële elementen van de Japanse cultuur opeens heel duidelijk: ki wo tsukau (気を使う). Ki is een combinatie van geest, gevoel en gezond verstand. Tsukau betekent gebruiken.

Iedere Japanner die bovenstaand relaas leest, weet precies waar het om draait. Snap jij het ook? Dan begrijp je de Japanse cultuur waarschijnlijk redelijk goed.

Heb je iets van: rare jongens die Japanners, waarom doen ze zo moeilijk? Laat ik proberen het uit te leggen. De Japanse cultuur vraagt zich constant af wat een ander vindt, of liever gezegd zou kunnen vinden, van jouw acties. In de Japanse cultuur is het individu ondergeschikt aan de groep. Het is dus logisch dat Japanners zich van nature afvragen hoe een ander over hun acties zou kunnen denken. Voor ons buitenlanders komt dit over als vermoeiend. Voor de Japanners zou het veel vermoeiender zijn om zich niet aan deze culturele norm te houden.

En het heeft een groot voordeel. Japanners vragen zich altijd af hoe hun acties overkomen op anderen. Ze willen zo goed mogelijk overkomen. Het resultaat: Japanners zijn enorm vriendelijk. Met onze westerse culturele achtergrond zou je je af kunnen vragen of ze altijd gemeend vriendelijk zijn, of dat ze zich alleen vriendelijk voor doen. Voor de Japanners zelf is het echter zo natuurlijk zich aan hun eigen culturele normen te houden dat of het gemeend is of niet er niet eens toe doet. Het individu is tenslotte ondergeschikt aan de groep, dus of de individu meent wat hij zegt is niet zo belangrijk. Vanuit westers oogpunt is dit heel moeilijk voor te stellen. Lukt het jou? Dan ben je een stap dichter bij het begrijpen van de Japanse cultuur.