Ik ga al een tijdje mee op het gebied van de Japanse cultuur. In 2001 leerde ik mijn (Japanse) vrouw kennen, in 2005 studeerde ik een half jaar in Japan en vanaf begin 2007 woonde ik er vijf jaar.
In die tijd heb ik de taal redelijk onder de knie gekregen en ben ik langzaam de meer verfijnde aspecten van de Japanse cultuur gaan begrijpen.
Maar als je nou als nieuweling naar Japan gaat, wat houdt die cultuur dan essentieel in?
Leestip
In De Japanse manier wordt op speelse wijze uitgelegd wat de Japanse cultuur zo bijzonder maakt.
3 aspecten van de Japanse cultuur
Vraag een Japan reiziger wat hem of haar het meeste opviel tijdens hun eerste bezoek en de kans is groot dat je in ieder geval de volgende 3 antwoorden hoort:
Deze 3 punten wil ik gebruiken om de belangrijkste aspecten van de Japanse cultuur uit te leggen.
Respect: Japanners zijn enorm vriendelijk
Wat hier achter zit is religie. Niet het soort religie dat tijdens het avondeten aan de deur verkocht wordt. Zelfs niet het soort religie waarvoor je iedere zondag naar de kerk moet. Intergraal ingebakken in de Japanse cultuur is de Shinto religie.
De normen en waarden in veel westerse landen zijn onderbouwd door Christelijke principes. Of je nou religieus bent of niet, het vormt onze cultuur.
Zo wordt de Japanse cultuur gevormd door Shinto, de oorspronkelijke religie van Japan. Vrij vertaald betekent het “Weg der Goden”. Het leuke aan het Shintoïsme is dat het, in mijn ogen, een veel praktischere religie is dan het Christendom of de Islam. Er kleven geen doemscenario’s aan voor het hiernamaals die leiden tot angst.
Nee, het Shintoïsme gelooft dat er in alles een god zit. In iedere boom, in iedere steen. Dat levert duizenden goden op. Die goden zijn niet omnipotent of alleswetend. Ze beschermen alleen hun eigen object.
Als er in alles om je heen een god verstopt zit, doe je er goed aan alles om je heen met respect te behandelen. Die essentie van de religie is de ruggengraat van de Japanse cultuur.
Verder is het Shintoïsme een erg vrijblijvende religie. Je hoeft er niet wekelijks of dagelijks voor naar een gebedshuis. Er wordt geen bijdrage van je verwacht. Maar omdat de belangrijkste gebruiken ingeweven zitten in de Japanse cultuur beleid iedere Japanner indirect deze godsdienst.
En zo komen we bij de vriendelijkheid van de Japanners. Japanners zijn zo enorm vriendelijk omdat respect voor de omgeving essentieel ingebakken zit.
Discipline: de treinen rijden op tijd
Japanners zijn dol op discipline. Het Shintoïsme ingeweven in de Japanse cultuur zorgt voor respect. Als de omgeving zo belangrijk is, dan wegen de belangen van het individu relatief minder zwaar.
Ook dat zie je terug in het dagelijks leven. Het individu is ondergeschikt aan de groep. In het belang van de groep cijferen veel Japanners zichzelf weg. Dat kan voor een buitenlander wel eens irritant zijn, maar het zorgt wel voor een zekere discipline in de samenleving. Eigenlijk is de discipline een logisch gevolg van het respect waarmee het individu de samenleving behandeld.
En die discipline, die zorgt ervoor dat Japanse treinen op tijd rijden.
Het is de discipline om exact volgens de dienstregeling te rijden. Maar ook de discipline in het productieproces van de treinen waardoor er hoogwaardig materieel geleverd wordt dat nauwelijks stuk gaat. Ook in het onderhoudsproces van materieel en spoor zit die discipline. Al die dingen die bij de NS dus regelmatig fout gaan, gaan in Japan vrijwel altijd goed.
Groepsbelang: druk maar niet chaotisch
Ik zei het al, Japanners stellen de belangen van de groep boven de belangen van het individu. Dat moet ook wel als je naar de bevolkingsdichtheid kijkt in de steden. Zoveel mensen die samen een klein stukje land moeten delen. Als iedereen alleen aan zijn of haar eigen hachje zou denken, zou dat regelmatig tot knokpartijen leiden.
Het respect voor de samenleving en de discipline waar ik het hierboven over had zorgen ervoor dat de harmonie behouden blijft.
In drukke winkelstraten loopt iedereen die de ene kant op gaat aan de linker kant. De stroom de andere kant op neemt de andere helft. Sta je op de trein te wachten, dan sta je netjes in de rij. De eerste in de rij mag het eerst de trein in en heeft dus ook als eerste (misschien) een zitplaats. Er wordt niet gedrongen, er wordt niet geduwd. Zelfs op de drukste stations gaat het er vreedzaam aan toe.
Hoewel het dus druk is, is het negens chaotisch. Wat ook helpt is dat Japan ingesteld is op drukte. De capaciteit om mensenstromen te beheren is er. In de drukke periodes rijdt er iedere paar minuten een trein. Je staat dus wel in de rij maar je hoeft nooit lang te wachten. Omdat de drukte gewoon doorstroomt is er prima mee te leven.
Het is pas op momenten dat de mensenstromen stil vallen dat het minder comfortabel wordt. Een van die momenten in het jaar is Golden Week, begin mei. Dan is het op een aantal plaatsen zó druk dat het systeem dicht slibt. Maar dat is een uitzondering op de regel.
De essentie van de Japanse cultuur
De essentie van de Japanse cultuur is wat mij betreft harmonie. Vanuit de religieuze normen en waarden van het Shintoïsme haalt de cultuur een diepgeworteld gevoel van respect voor alles en iedereen in de omgeving.
Om de harmonie met de omgeving te bewaren heb je een zekere vorm van discipline nodig. Dat het echt werkt zo, zie je overal waar het druk is maar waar mensen niet door elkaar lopen. Iedereen houdt zich netjes aan de sociale regels. Behalve onwetende buitenlanders…
Veelgestelde vragen
Een van de 3 belangrijkste aspecten van de Japanse cultuur is respect voor de omgeving. Dit komt tot uiting in wat reizigers omschrijven als de vriendelijkheid van de Japanners.
Een andere belangrijke peiler van de Japanse samenleving is discipline. Dit heeft voor- en nadelen. Een van de meest exemplarische voorbeelden is de stiptheid van de Japanse spoorwegen.
Respect voor de omgeving en een zekere discipline hebben tot gevolg dat de groep belangrijker is dan het individu. Dit merk je eigenlijk overal waar het druk is, maar niet chaotisch aanvoelt.