Volgens mijn kalender is het vandaag 3 februari. In Japan betekent dat Setsubun. Dus namens het hele Ervaar Japan team:

Uh… ok… Wat moet je daar nou mee…

Ik ben inmiddels lang genoeg ingewijd in de Japanse cultuur dat als ik 3 februari op de kalender zie staan ik weet dat het Setsubun is. De tradities zijn mij wel bekend:

• Sojabonen gooien om duivels weg te jagen
• Een gigantische sushirol naar binnen werken

Maar wat precies de achtergrond is van Setsubun…

Mijn schoonvader heeft het me vast wel eens uitgelegd, maar zo even oplepelen doe ik het niet. Tijd dus voor wat onderzoek!

Wat is Setsubun?

Het woord Setsubun, 節分 in het Japans, betekent letterlijk “scheiding tussen de seizoenen”. Kijk! Dat snijdt hout! Het heeft de vast te maken met de aankomende lente. Klopt.

Alleen begint de lente toch pas op 21 maart? Ja, in de westerse wereld wel ja. In de jaartelling zoals de Chinezen dat zien ligt dat iets anders. Laat ik maar zeggen dat het optimisten zijn, de Chinezen, en dat ze de lente lekker één maan (nee, niet een maand, een maan) eerder laten beginnen.

De Chinese jaartelling is gekoppeld aan de maan. En volgens de Chinezen begint de lente direct in het nieuwe jaar. Deze traditie is ergens in de achtste eeuw overgewaaid naar Japan.

Setsubun stond toen nog niet vastgeprikt op 3 februari, maar werd gevierd aan de vooravond van de nieuwe maan. Een soort oudejaarsavond dus. En in welke vorm dan ook, mensen over de hele wereld beginnen graag het nieuwe jaar met een schone lei. Sommige culturen voeren purificatie rituelen uit. Wij beginnen hoopvol met een handvol goede voornemens. En de Japanners uit de achtste eeuw joegen, net als hun Chinese voorbeelden, de kwaadaardige geesten weg.

Voor deze duiveluitdrijving werden geen angstaanjagende rituelen gebruikt met ernstige wonden of dood als resultaat hoor. De duivels zaten niet in de mensen maar hingen rond bij de waterput. Een soort hangjongeren eigenlijk. En met een paar goed gemikte rauwe sojabonen joegen de Japanners de kwade geesten het bos is.

De traditie blijft

Inmiddels tellen de Japanners hun jaren niet meer zoals de Chinezen en is er in de neon jungle van de grote steden geen waterput meer te bekennen. Maar de gebruiken van Setsubun zijn over de afgelopen 1300 jaar zo ingebakken in de Japanse cultuur dat het een folkloristische traditie is geworden.

Vooral kinderen hebben enorme lol in het door het raam gooien van rauwe sojabonen. Loop dus op 3 februari niet te dicht langs huizen of flatgebouwen, want je zou zomaar eens een verdwaalde boon op je hoofd kunnen krijgen.

En de sushi?

Ik had het hierboven ook over een dikke sushirol. Ook zo’n Setsubun gebruik waarvan de oorsprong vast logisch te verklaren is.

Of toch wat minder misschien! Wat de sushi precies symboliseerd is onduidelijk. Het is de bedoeling een ongesneden dikke sushirol (futomaki) in stilte te eten. Pikant detail is dat je hierbij in de gelukgevende kompasrichting moet zitten. Welke richting dat is hangt af van het dier van het jaar. In het jaar van de hond kijk je tijdens het eten in de kompasrichting van de hond. In het jaar van de aap… Duidelijk lijkt me.

Alleen wie dit bedacht heeft, en vooral het waarom, is onduidelijk. Het gebruik is instaan in Osaka, maar wanneer is ook onduidelijk. Inmiddels doet een groot gedeelte van Japan vrolijk mee, want sushi is uiteindelijk gewoon lekker.

De Japanse cultuur is rijk aan dit soort rituelen. Rituelen waarvan niemand meer precies weet waarom. Soms is de oorsprong te achterhalen, en soms niet. Dat weerhoudt ons niet om vrolijk mee te doen, dus zeg ik het nog maar een keer: